ฉันเป็นสาวชาวคะฉิ่น เกิดที่เมืองมิตจินา เมืองหลวงของรัฐคะฉิ่น ซึ่งเป็นดินแดนเหนือสุดของประเทศพม่า เมืองแห่งนี้ตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้ำอิรวดี แม่น้ำที่ยาวและงดงามที่สุดของประเทศพม่า ชาวคะฉิ่นเป็นหนึ่งในแปดกลุ่มชาติพันธุ์หลักของพม่า พวกเรา ส่วนมากอาศัยอยู่ในรัฐคะฉิ่นและรัฐฉาน ชาวคะฉิ่นยังมีกลุ่มย่อยอีก ได้แก่ จิ่งเผาะ ราวัง ลีซู อาซิ ลาชี และมารู ซึ่งแต่ละกลุ่มมีภาษาพูดเป็นของตนเอง
ตอนนี้ฉันมาอยู่ที่เชียงใหม่ได้ประมาณ 2 เดือน ฉันได้พบชาวคะฉิ่นมากมายที่นี่ วันหนึ่งเพื่อนชวนฉันไปเที่ยวงาน “เต้นมะเนา” ทำให้ฉันนึกย้อนไปถึงความทรงจำอันไม่อาจลืมเลือนในวัยเยาว์ที่ฉันเคยเข้าร่วมงานเต้นมะเนาที่หมู่บ้านในเมืองมิตจินา แม้เวลาจะล่วงผ่านมานานกว่า 25 ปีแล้ว แต่มันก็ยังคงแจ่มชัดในความทรงจำของฉันในวันนี้
ขณะนั้นฉันอายุเพียงแค่ 3 ขวบ อาศัยอยู่กับพ่อแม่ในรัฐคะฉิ่น ครอบครัวเราค่อนข้างใหญ่ ฉันมีพี่น้องทั้งหมด 7 คน ชาย 3 หญิง 4 ฉันเป็นลูกคนที่สอง แต่โชคดีที่ตอนเด็กๆ นั้นพ่อรักฉันมากที่สุด พ่อมักจะพาฉันไปไหนต่อไหนด้วยเสมอ และฉันก็ได้ไปร่วมงานเต้นมะเนากับพ่อ
วันนั้นมีผู้คนมาร่วมงานเต้นมะเนากันอย่างล้นหลาม ทุกๆ คนต่างก็อยากชมการเต้นมะเนา ตอนนั้นฉันเป็นเด็กน้อย พ่อจึงอุ้มฉันไว้บนบ่าให้ฉันดูการเต้น ฉันเห็นผู้ชาย ใส่ชุดยาว 4 คนนำเต้นและผู้คนก็เต้นตามจังหวะ เพราะว่าฉันยังเล็กมากฉันจึงจำเรื่องราวทั้งหมดไม่ได้ และไม่รู้ว่าการเต้นมะเนาคืออะไร สำคัญอย่างไร แล้วผู้คนกำลังฉลองอะไรกัน แต่ฉันจำได้ว่าฉันสนุกกับงานนี้มาก และเป็นครั้งแรกในชีวิตที่ได้ชมการเต้นมะเนาที่ฉันไม่อาจลืมได้เลย
โชคดีที่ในปีนี้ ฉันมีโอกาสร่วมงานเต้นมะเนาอีกครั้งและเป็นครั้งแรกที่ฉันได้ร่วมงานนี้ในประเทศเพื่อนบ้านช่วงวันที่ 2-5 ธันวาคมที่ผ่านมา ที่บ้านใหม่สามัคคี อ.เชียงดาว หมู่บ้านแห่งนี้เป็นหมู่บ้านของชาวคะฉิ่นในโครงการหลวง ก่อตั้งเป็นทางการ เมื่อปี พ.ศ. 2527 มีเจ้าหน้าที่โครงการหลวงคอยช่วยดูแลพัฒนาและส่งเสริมการเกษตร
งานเต้นมะเนาที่หมู่บ้านแห่งนี้จัดขึ้นครั้งแรกเมื่อปี พ.ศ. 2545 เพื่อฉลองพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระชนมายุครบ 75 พรรษา และเพื่อแสดงให้เห็นว่าชาวคะฉิ่นเป็นกลุ่มชาติพันธุ์หนึ่งในประเทศไทย การจัดงานในปีนี้นับเป็นครั้งที่สองเพื่อฉลองการครบครอบพระชนมายุครบ 78 พรรษา และเพื่อเป็นการรักษาวัฒนธรรมของชาวคะฉิ่นให้ดำรงอยู่ต่อไป ในงานนี้ยังมีกลุ่มชาติพันธุ์อื่นๆ มาร่วมด้วยเช่นกัน อาทิ ชาวอาข่า ว้า ลีซู ซึ่งกลุ่มเหล่านี้ก็ได้เต้นตามประเพณีของตนเอง ทำให้งานดูคึกคักสนุกสนานมากยิ่งขึ้น
เทศกาลการเต้นมะเนาเป็นงานที่รู้จักกันดีในหมู่ชาวคะฉิ่น พวกเราเฉลิมฉลองเช่นนี้มาตั้งแต่ครั้งบรรพบุรุษ การเต้นมะเนาเป็นการเต้นที่เรียบง่าย ผู้เต้นจะแบ่งออกเป็น 2 แถว เคลื่อนย้ายกันไปตามรูปแบบต่างๆ รอบๆ เสาหิน ที่ล้อมด้วยรั้วไม้ไผ่เตี้ยๆ ผู้นำเต้น 4 คนจะแต่งชุดที่พิเศษกว่าคนอื่น ๆ และสวมเครื่องประดับศีรษะซึ่งตบแต่งด้วยเขาสัตว์และขนนกโดยจะยืนในตำแหน่งหัวแถว แถวละ 2 คน ตามด้วยผู้เต้นคนอื่นๆ ซึ่งแต่งชุดคะฉิ่นเช่นเดียวกัน ก่อนเริ่มเต้น ผู้เต้นคนอื่นๆ จะยืนอยู่หลังเส้นรอบวง เมื่อเสียงดนตรีมะเนาซึ่งมีจังหวะแบบเพลงมาร์ชเริ่มบรรเลง ผู้นำก็เริ่มเต้นเคลื่อนสู่วงและกวัดแกว่งดาบ บรรดาผู้ชายที่เต้นตามก็ชูดาบเช่นเดียวกัน ส่วนผู้หญิงจะชูผ้าเช็ดหน้า ขณะที่เหล่านักเต้นร่ายรำกันอยู่นั้น ผู้เฒ่าคนหนึ่งก็เปล่งบทลำนำพิเศษเพื่อฉลองงานพิเศษครั้งนี้
การเต้นนี้ยาวประมาณ 2 ชั่วโมง โดยปกติแล้วจะเต้นกัน 2 ครั้ง ในตอนเช้าและกลางคืน การเต้นเพื่อเป็นพิธีเปิดและปิดงานจะเต้นโดยนักเต้นที่แต่งกายด้วยชุดคะฉิ่น แต่หากคุณไม่ต้องการเป็นแค่ผู้ชม คุณก็สามารถร่วมเต้นด้วยได้ เราเรียกว่า "Shawa Manau" ซึ่งเป็นการเปิดเวทีให้ทุกคนร่วมเต้นได้โดยไม่ต้องห่วงว่าคุณจะแต่งชุดอะไร
ตามตำนานของชาวคะฉิ่น การเต้นมะเนาจัดขึ้นในโลกที่ปกครองโดยสุริยเทพ ในพิธีประชุมของสุริยเทพจะมีการเต้นมะเนา ซึ่งราชาแห่งนกและนกยูงได้เข้าร่วมพิธีนี้ด้วย สุริยเทพได้ชวนเหล่านกบนโลกซึ่งปกครองด้วยราชานก “Hkung Rang U” มาเต้นให้พระองค์ได้ชม เมื่อกลับมายังโลกและบินหากินลูกไม้ นกก็รู้สึกคล้ายกำลังร่ายรำ จึงชวนนกอื่นๆ มาเต้นรำด้วยกัน และนกเหล่านี้ก็ได้สอนให้ชาวคะฉิ่นเต้นมะเนา
จากนั้นมาชาวคะฉิ่นก็ฉลองการเต้นมะเนาเพื่อเป็นการสรรเสริญสุริยเทพ “Madai Nat” ในยุคบรรพชนนั้นชาวคะฉิ่นนับถือเทพเจ้า ซึ่งบางองค์ก็ดี บางองค์ก็ไม่ดี พวกเรานับถือเทพ 6 องค์ซึ่งเป็นพี่น้องกัน สุริยเทพซึ่งเป็นองค์สุดท้อง เป็นเทพที่มีเมตตาและชอบความบันเทิง ชาวคะฉิ่นจึงเต้นมะเนาเพื่อสักการะสุริยเทพ จากนั้นมาผู้คนก็สนใจการเต้นมะเนาและเป็นที่รู้จักกันดีในหมู่ชาวคะฉิ่น
ตามประเพณีแล้วชาวคะฉิ่นจะเต้นมะเนาในงานสำคัญต่างๆ ในชุมชน อาทิ งานแต่งงาน งานศพ การประกาศสงคราม งานฉลองชัยชนะ งานสันติภาพและความมั่งคั่ง ซึ่งในงานต่างๆ เหล่านี้จะเรียกการเต้นมะเนาในชื่อต่างกันไป อาทิ งานฉลองความมั่งคั่ง เรียก "Sut Manau" งานฉลองชัยชนะ เรียก "Padang Manau" งานสันติภาพ เรียกว่า "Myithkrum Simsa Manau"
ตามประเพณีแล้วงานเต้นมะเนาจะจัดทุกๆ 3 ปี โดยเฉลิมฉลองกันเป็นเวลา 3-5 วัน โดยจัดในวันและเวลาแตกต่างกันขึ้นอยู่กับวัตถุประสงค์การจัดงาน ฉันจำได้ว่าเมื่อครั้งยังเป็นนักเรียน ทุกๆ ปีมีการจัดงานเต้นมะเนาในวันฉลองเอกราช งานวันรัฐคะฉิ่น และงานวันสหภาพ แต่ทุกวันนี้ไม่ได้จัดทุกปี อาจเป็นเพราะสถานการณ์ทางการเมืองและเศรษฐกิจในพม่า แต่ก็ยังจัดในวาระพิเศษบางโอกาส เช่น ในปี พ.ศ. 2543 มีการเต้นมะเนาเพื่อฉลอง 2,000 ปีคริสตกาลที่หมู่บ้าน "Shatapru" ในมิตจินา ที่นั่นเรามีเสาหินและวงกลมที่สร้างไว้อย่างถาวรสำหรับเต้นมะเนาโดยเฉพาะ หากคุณได้มีโอกาสชมการเต้นมะเนาที่รัฐคะฉิ่น คุณจะเห็นวัฒนธรรมของชาวคะฉิ่นแท้ๆ ซึ่งทุกคนในงานจะสนุกสนานกันมาก ไม่ว่าจะเป็นชาวคะฉิ่นเองหรือกลุ่มอื่นๆ
เมื่อครั้งอดีต งานมะเนาจะจัดขึ้นร่วมกันโดยชุมชน แต่บางครั้งก็มีครอบครัวใดครอบครัวหนึ่งรับเป็นเจ้าภาพ โดยเฉพาะครอบครัวที่ร่ำรวยที่ทำพิธีฉลองแก่เทพเจ้าต่างๆ แต่ทุกวันนี้งานมะเนาจะจัดโดยชุมชน จัดในงานสำคัญต่างๆ เพื่อรักษาวัฒนธรรมของชาวคะฉิ่นและฉลองในพิธีกรรมทางศาสนา
*หมายเหตุ - เป็นภาษาคะฉิ่น แปลว่า หญิงสาวผู้รักในสายเลือดและวัฒนธรรม
